Politechnika Warszawska. Wydział Mechaniczny Technologiczny. Oddział Inżynieryjno-Ekonomiczny (1952 - 1971) cz.II
„Mimo olbrzymich trudności finansowych stopniowo skompletowano różnorodne wyposażenie pozwalające na realizowanie skomplikowanych funkcji przetwarzania danych. Było to wówczas jedyne w Uczelni dydaktyczne laboratorium przetwarzania danych z wykorzystaniem maszyn analitycznych. W roku 1964 zakupiono maszynę cyfrową UMC-1. Była to maszyna lampowa, skonstruowana na Politechnice Warszawskiej i produkowana przez ELWRO. Od 1965 roku w laboratorium – obok zajęć dydaktycznych – corocznie wykonywane były prace obliczeniowe o dużej skali – analiza statystyczna ogólnopolskiej rekrutacji na wyższe studia (przetwarzanie obejmowało około 150 tysięcy ankiet) i przetwarzanie danych dla Centralnego Laboratorium Oponiarskiego (około 20 tysięcy ankiet). Przez kilka lat studenci Uczelni mogli korzystać także z pracowni ręcznych, elektrycznych i elektronicznych arytmometrów i kalkulatorów. Nie było osoby formalnie sprawującej kierownictwo – sprawami związanymi z budową Laboratorium Maszyn Analitycznych zajmowało się wiele osób, a wśród nich: Andrzej Grelus, Andrzej Kenig, Dariusz Niziałek, a także Tadeusz Szarek – wybitny specjalista maszyn analitycznych, który w 1929 roku jako pierwszy Polak został przeszkolony w firmie BULL w obsłudze maszyn analitycznych.” (50 lat kształcenia…, 2003, s.54,57).
„W tym czasie nie istniało jeszcze pojęcie „informatyka”, stosowano określenie maszyny matematyczne. Dopiero pod koniec lat 60-tych zaczęto w Polsce używać terminu „informatyka” na określenie metod, środków technicznych i działalności ludzkiej, związanych z automatycznym przetwarzaniem informacji. ” (50 lat kształcenia…, 2003, s.37).
„Niniejsze wystąpienie pisane jest na Zjazd Absolwentów Oddziału Inżynieryjno-Ekonomicznego Politechniki Warszawskiej w 1994 r. Jest to o tyle ważne, że mija 36 lat od czasu kiedy prof. Seweryn Chajtman uruchomił pierwsze wykłady z informatyki na tym oddziale i pierwsze z dziedziny jej zastosowań w Polsce.
Wówczas nazywaliśmy tę dziedzinę zastosowaniami elektronicznych maszyn cyfrowych. Pierwszym wykładowcą był prof. dr Wojciech Jaworski, obecnie wykładający na Uniwersytecie Concordia w Montrealu. Zatem można stwierdzić, że Oddział IE Wydziału Mechaniczno-Technologicznego PW był kolebką zastosowań informatyki w Polsce.
Lata 1950-60 to okres ostrej industralizacji Polski, w którym dominowały zagadnienia projektowania produkcji i całych zakładów. W tej dziedzinie dominowało podejście od strony technologii produkcji wsparte 16-tym tomem Maszynostrojenia. Oddział IE, założony i kierowany przez prof. Seweryna Chajtmana był przede wszystkim pionierem organizacyjnego podejścia do projektowania i zarządzania produkcją.
Podejście to charakteryzowały obliczenia produkcji rytmicznej zaproponowane przez prof. Chajtmana. Jak przystało na złożone obliczenia, trzeba było je optymalizować i przeliczać na EMC. Następnie uruchomiony zakładem należało zarządzać za pomocą mechanizacji przepływu informacji maszynami licząco-perforacyjnymi a nawet za pomocą automatyzacji systemów informacyjnych.
Stąd wzięła się naturalna potrzeba w naszym Oddziale I-E na szybkie a nawet ultraszybkie maszyny liczące, które jakby zamykały teorie procesu produkcyjnego wg prof. Chajtmana. Pierwsze dyplomy magisterskie z zakresu zastosowania maszyn liczących otrzymali w latach 1961-62: Andrzej Targowski, Janusz Madej, Marek Żelawski i Barbara Majewska-Łukasik. Pierwszym opiekunem tych prac był prof. dr Zbigniew Gackowski (California State University, Stanislau w Turlock).(…)” (prof. Andrzej Targowski, „Wczoraj, dziś i jutro informatyki.” 19.12.1994)
„Była to pierwsza w naszym kraju tego typu placówka dydaktyczno-naukowa utworzona na wzór rozwiniętych krajów, powołana dla kształcenia kadr o nowym profilu tzw. inżynierów organizatorów lub inżynierów ekonomistów. Istotną cechą tego kształcenia było połączenie problematyki technicznej-technologicznej z organizacyjno-ekonomiczną i socjologiczno-psychologiczna. Takie interdyscyplinarne problemy musi bowiem rozwiązywać organizator w praktyce swojej działalności. Główny akcent dydaktyczny został położony na przedsiębiorstwo przemysłowe, a w nim na organizację procesu produkcyjnego i innych podsystemów warunkujących bezpośrednio sprawny przebieg produkcji. Głównymi obszarami działania Katedry, a później powołanego z niej instytutu, była ekonomika przemysłu i przedsiębiorstwa, techniczne i organizacyjne przygotowanie produkcji, organizacja i projektowanie systemów i procesów produkcyjnych, projektowanie systemów informacyjnych, sterowanie produkcją, organizacja i normowanie pracy oraz ergonomia. We wszystkich obszarach swej działalności kierowano się zasadą kompleksowego podejścia do rozwiązywania problemów przedsiębiorstwa w aspektach technicznych – technologicznych, ekonomicznych, organizacyjnych, informatycznych, ergonomicznych, psychologicznych oraz cybernetycznych. W profilowaniu sylwetki specjalistycznej absolwenta przyjęto założenie, że zawodowa działalność inżyniera organizatora polega na projektowaniu i wdrażaniu zintegrowanych systemów produkcyjnych (ludzi, wyposażenia oraz materiałów). Inżynier organizator zajmuje się więc zarówno organizacją produkcyjno-technicznych systemów wytwarzania jak i systemów kierowania ludźmi. Absolwenci tych studiów otrzymywali dyplom magistra inżyniera mechanika ze wskazaniem specjalizacji, a w następnych latach magistra inżyniera organizatora przemysłu. Podobny profil kształcenia realizowany był za granicą. W Stanach Zjednoczonych i Anglii określany jest jako Industrial Engeneer, w Niemczech, Austrii i Szwajcarii jako Wirtschaftzingeneur, w Rosji jako inżynier-ekonomista” (40 lat Instytutu…, 1993, s.4-5).
Prof. Seweryn Chajtman w 1965 r. uzyskał tytuł profesora nauk ekonomicznych. W okresie 1958-1969 obroniono 14 promowanych przez niego prac doktorskich. Wg [50 lat kształcenia, 2003, s.78] jednymi z pierwszych (którzy zasilili później kadrę Katedry i Instytutu) byli: dr Marek Wajs, Jan Czarnocki, Stanisław Lis, Zbigniew Gackowski i Jerzy Piekutowski. Na skutek kryzysu politycznego w marcu 1968 odsunięty został od działalności naukowej, dydaktycznej i administracyjnej w Katedrze OEiPPBM. Uniemożliwiono mu również dalsze prowadzenie działalności zawodowej, usunięto z rad naukowych, komisji itp., fizycznie zlikwidowano laboratoria. Nie mógł także znaleźć zatrudnienia w Instytucie Organizacji Przemysłu Maszynowego „Orgmasz” i innych instytucjach naukowych, badawczych lub przemysłowych, z wyjątkiem Zakładu Prakseologii Polskiej Akademii Nauk. W 1975 został „zdjęty ze stanu osobowego” Politechniki Warszawskiej. W tym samym roku kierowano go do dwóch instytutów PAN, jednakże nie doszło do merytorycznego rozpoczęcia pracy.
W latach 1969-1971 w rezultacie starań profesorów Tadeusza Kotarbińskiego i Jana Zieleniewskiego współpracował bliżej z Zakładem Prakseologii PAN, prowadząc badania zespołowe nad dynamiką wydajności pracy, intensywnością i kwalifikacją pracy w niektórych gałęziach oraz nad formalizacją operantowej struktury procesów produkcyjnych. W 1976 skierowano go do Instytutu Organizacji Przemysłu Maszynowego „Orgmasz”, gdzie do 1992 kierował zakładem i zespołem naukowo-badawczym. Jego główną planową działalnością w latach 70. i 80. ub. w. polegała na projektowaniu usprawnień organizacji na zlecenia zakładów przemysłowych. Umożliwiało to towarzyszące „pozaplanowe” obserwacje badawcze i rozwijanie koncepcji powstałych w poprzednich okresach. W lutym 1990 otrzymał od ówczesnego Rektora Politechniki Warszawskiej prof. Marka Romana pismo wraz z załączoną uchwałą Senatu PW. W piśmie tym zawarto m.in. stwierdzenie, że
”[…] bez żadnych uzasadnionych powodów i niezawinionej […] przyczyny […] pozbawienie Pana Profesora możliwości prowadzenia zajęć dydaktycznych i prac naukowo-badawczych […] zwolnienie z pracy w Politechnice Warszawskiej […] było bardzo krzywdzące i haniebne”. (Chajtman S. … , 2017, [online]).
Studia inżynieryjno-ekonomiczne, kształcące specjalistów organizatorów produkcji powstawały na Wydziale MT w kolejnych odmianach: w wersji 2,5-letnich magisterskich studiów wieczorowych (MEW) dla doświadczonych inżynierów z uprzednią praktyką zawodową (od 1954 r., pierwsi absolwenci w 1958 r.), w wersji studiów zaocznych i eksternistycznych (w 1961 r., pierwsi absolwenci w 1964 r.), w formie podyplomowego studium przetwarzania danych i zastosowań maszyn cyfrowych (od 1965), a także seminarium doktoranckie, na którym stopnie naukowe doktora zdobyło kilkanaście osób. Studia oparto m.in. na systemie projektowania i prac własnych, na bazie laboratoriów organizacyjnych, w ścisłej współpracy z zakładami przemysłowymi. W drugiej połowie lat 50. ub. w. studia te zyskały wysoką rangę i uznanie w przemyśle.